Słuch fonematyczny ma znaczący wpływ na prawidłowe rozumienie mowy i jej kształtowanie się. Pod tym pojęciem kryje się zdolność rozróżniania fonemów, czyli dźwięków mowy ludzkiej, występujących w danym języku. Nie jest to umiejętność wrodzona, ale wykształca się wraz z rozwojem dziecka. Słuch fonematyczny powinien być w pełni ukształtowany w momencie ukończenia 7. roku życia, kiedy dziecko rozpoczyna naukę w szkole.
W przypadku zaburzenia/opóźnienia rozwoju słuchu fonematycznego dziecko będzie mieć trudności z prawidłową realizacją głosek, rozumieniem mowy, a także z analizą oraz syntezą słuchową i w konsekwencji z opanowaniem umiejętności czytania i pisania. Wynika to z faktu, iż mimo prawidłowego funkcjonowania słuchu fizjologicznego, w ciągu mownym dziecko nie potrafi rozróżnić pojedynczych dźwięków lub złożyć je w całość dźwiękową. W rezultacie podczas czytania literuje, ma problem z przejściem do czytania sylabami i wyrazami, a z tym związane są trudności z rozumieniem treści przeczytanego tekstu. Zdarza się, że dziecko w starszym wieku czytając opuszcza, przestawia lub dodaje różne głoski/sylaby, a w piśmie ma problemy z dwuznakami, spółgłoskami miękkimi, dźwięcznymi i bezdźwięcznymi.
Jakie objawy, między innymi, powinny nas zaniepokoić?
- Mowa bezdźwięczna – kiedy Twoje dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne np. b à p , d à t, g à k, wà f.
- Problem z rozumieniem poleceń przez Twoją pociechę.
- Zaburzenia syntezy i analizy słuchowej – gdy po ukończeniu 6.-7. roku życia dziecko ma trudności z podziałem wyrazu na głoski, nie słyszy pierwszej/ostatniej głoski w wyrazie.
- Nieumiejętność różnicowania głosek dentalizowanych z zakresu 3 szeregów (sz,rz,cz,dż/s,z,c,dz/ś,ź,ć,dź) po ukończeniu 5. roku życia.
Przypominam, że terapia logopedyczna prowadzona wyłącznie w gabinecie specjalisty, bez regularnej pracy dziecka w domu, przynosi mniej zadowalające efekty. Poniżej przedstawię Państwu ćwiczenia, dzięki którym można wspomóc proces rozwoju słuchu fonematycznego.
Jak wspomóc proces rozwoju słuchu fonematycznego?
Najlepiej rozpocząć od ćwiczeń mających na celu rozwijanie wrażliwości słuchowej, czyli uczyć rozpoznawania dźwięków otaczającej nas rzeczywistości – przyrody, przedmiotów, pojazdów, instrumentów itd. Należy skupić się na różnicowaniu natężenia tych sygnałów oraz wskazać źródło ich pochodzenia. Na tym etapie można wprowadzić również odtwarzanie przez dziecko rytmów, w tym celu warto wykorzystać popularne wiersze dla dzieci, w których występuje dużo wyrazów dźwiękonaśladowczych.
W kolejnym etapie należy uczyć różnicowania dźwięków występujących w mowie ludzkiej:
- różnicowanie par głosek różniących się tylko jedną cechą, jak ‘b’ (głoska dźwięczna) i ‘p’ (głoska bezdźwięczna), ‘k’ i ‘g’, ‘t’ i ‘d’ itp.;
- podkreślanie w tekście wyrazów z głoskami syczącymi (‘s’, ‘z’, ‘c’, ‘dz’), szumiącymi (‘sz’, ‘ż’, ‘cz’, ‘dż’) oraz ciszącymi (‘ś’, ‘ź’, ‘ć’, ‘dź’);
- układanie wyrazów, w których występują podobne głoski;
- wymyślanie wyrazów rymujących się;
- segregowanie wyrazów rozpoczynających się określonymi głoskami bądź sylabami;
- układanie wyrazów od najkrótszego do najdłuższego;
- dzielenie wyrazów na sylaby i liczenie ich;
- analizowanie wyrazów pod kątem występujących w nich głosek, poprzez np. dobieranie w pary wyrazów różniących się tylko jedną głoską, jak: data – tata, dama – mama, kosa – koza.
Po opanowaniu umiejętności różnicowania poszczególnych głosek należy się skupić na doskonaleniu pamięci słuchowej. W tym celu może być pomocna nauka wierszy na pamięć lub też powtarzanie wypowiedzi innych osób. Dobre efekty przynosi również uczenie się wyrazów z tą samą sylabą. Warto wprowadzić również ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające język.
W przypadku wad wymowy ćwiczeniom rozwijającym słuch fonematyczny powinny towarzyszyć ćwiczenia narządów mowy – warg i języka, dopasowane do problemów związanych z wymową.
Drodzy Rodzice,
Pamiętajcie! Dodatkowa, regularna praca z dzieckiem w domu sprawi, że szybciej upora się ono ze swoimi trudnościami.
